Czarna Chata, biała willa, pół bliźniaka i martwa dziewica

Aldona Kopkiewicz

Jeżeli kwiecień był miesiącem apokaliptycznej medytacji nad wybujałością natury, maj okazał się miesiącem znaków; znaków na tyle tajemniczych, że bez przesady możemy nazwać ten czas okultystycznym. Był to czas obrazów niosących komunikaty nieczytelne, wymagające wiedzy niekanonicznej, a właściwie: wglądu, intuicji i gnozy. Szóstego zmysłu, który rozpakuje hermetycznie zamknięte skrytki, zwłaszcza Czarną Chatę i białą willę, bliźniacze wzgórza, być może.

Zaczęło się od magicznych gestów demonstrowanych przez liderów światowego ładu, którzy nagle przestali ukrywać swoją ezoteryczną przynależność. Pytanie o naturę tej przynależności: czy chodzi o pozaziemskie pochodzenie, czy też jakiś bardziej ludzki, lecz spiskowy ład, który wyznają, czy też wreszcie: i jedno, i drugie, a ponadto tajne dziady, uprawiane przez panów tego świata, jak w Królestwie von Triera – pytanie to odłożę, choć skojarzenie z Królestwem jest już nie od rzeczy, skoro straszyła w nim mała jasnowłosa dziewczynka, ofiara przemocy, która i w naszych dwóch domach straszy.

Tymczasem: oczywiście w pierwszym przypadku – interwencja spoza – zaraz myślimy o Donaldzie Trumpie:

 

 

w drugim przypadku – kliki – o Putinie:

 

 

a w trzecim – z von Triera – o Polsce:

 

 

Znaki prezydenta Dudy wydają się jednak nazbyt dosadne: nie ma prostszego gestu niż kciuki w górę i nic dziwnego, że ten brak pomysłowości wzbudził zażenowanie opinii publicznej. Nic bardziej mylnego. Prawdziwa magia nie obnosi się z amuletem i szklaną kulą, skuteczna wróżka daje o sobie znać jedynie pocztą pantoflową, a chytry czarnoksiężnik wyzna kokieteryjnie, że taki z niego kociarz. Najbardziej znany kot prezesa Kaczyńskiego miał natomiast na imię Alik i choćby od tego faktu można rozpocząć dociekania. Kaczyński twierdzi, że to imię po dziadku. Ale etymologia imienia Aleksander jasno mówi: „obrońca ludzkości”, choć w tym akurat przypadku bliższa prawdzie byłaby wykładnia „obrońca mężów” (gdyż jako wyznawca prawdy źródłowej uważa on, że człowiek to tyle, co mężczyzna). Dla prezesa jednak jest to tylko kwestia rodzinna. Podobnie jak ekshumacje. Brat rozpoznany w Moskwie nie był bratem pochowanym na Wawelu. Tę traumę przeżyje raz jeszcze cała Polska. Bo Polska to on. I jego biała willa na Żoliborzu, o której ostatnio głośno, skoro stary onyksowy sarkofag pękł, a potem zaginął – tak, oni naprawdę zgubili ten grób – by znaleźć się za ścianą brata, w tajemniczym Instytucie im. L. Kaczyńskiego, gdzie wstępu udziela jedynie Jarosław. Pęknięta płyta w bliźniaczej willi, w której za ścianą siedzi pęknięty brat. Głośno więc było o białym kubiku, czystej, metafizycznej formie, zawierającej w sobie centrum dowodzenia Polską tak, jak po przeciwnej stronie, w inteligencko-lewicowych mediach społecznościowych głośno znów o Czarnej Chacie. Czy spotkanie tych bliźniaczych szczytów doprowadzi do wybuchu? Oświecenia? Końca? A może donikąd? Punktów zbieżnych jest tak wiele, że być może na naszych oczach rozwijają się dwa oblicza tej samej historii. Lecz może także: rozwijają się w przeciwnych kierunkach. Wejdźmy do środka.

 

 

Zarówno Jarosław Kaczyński, jak i Dale Cooper siedzą w swoich pokojach, domach-kubikach, czekając na rozwiązanie zagadki swojego bliźniaka. Jeden z domów jest biały i już w sam sobie podwójny – to dom bliźniak. Znamy go tylko z zewnątrz. Drugi zaś tylko z wnętrza: to dom niewidzialny, ukryty przed oczami śmiertelników w lasach. Jego ściany to jedynie czerwona kurtyna skradziona z filmu lub z teatru, bo znajdujemy się po stronie żywej już, lecz nieprzedstawionej fantazji. Zarówno biała willa, jak i Czarna Chata mają swoje bliźniacze odpowiedniki – dobre, szczęśliwe i niewinne, rajskie. Nikt ich jednak nigdy nie widział, istnieją tylko w legendzie. To Biała Chata i niepodległa Polska.

Rozdwojeni bohaterowie najwyraźniej nie wiedzą jednak, co dokładnie stracili. Wydaje im się, że ów raj, ale najpewniej byłoby orzec, że własną integralność. Żaden z nich nie może pogodzić się z utratą części ja, z własnym rozbiciem. W przypadku Kaczyńskiego trauma ta zbiega się z najsilniejszą polską traumą narodową. Agent Cooper natomiast doświadcza opętania; problem polega zaś na tym, że integracja nie powinna oznaczać powrotu do stanu wspaniałej, dziecięcej niewinności, cechującej zresztą wielu bohaterów Twin Peaks, choćby Lucy Moran, sierżanta Andy'ego Brennana czy majora Briggsa. To właśnie Laura Palmer jest źródłem zamazania podziału między dobrem a złem, dzieciństwem i grzechem – tylko na początku wydawało się, że ta mityczna blondynka, gwiazda liceum, duma i esencja Ameryki padła ofiarą strasznego gwałtu. Z czasem domyślamy się, że może wcale nie była taka niewinna. Może nie tylko obudziła się w niej seksualność i ciekawość rozkoszy, ale i świadomość, jak z nich korzystać. Może w jakiś sposób sama to zło zaprosiła... A może jednak gwałcił ją własny ojciec.

 

 

Agent Cooper i mieszkańcy Twin Peaks nie zdołali ani jej przed tym uchronić, ani dopełnić sprawiedliwości po jej śmierci. Znalezienie bezpośredniego sprawcy nie wystarcza, by odnaleźć prawdziwe źródło winy. Ta nić rozwija się i plącze bez końca. Najczystsze źródło piękna i dobra w ich wspólnocie zostało skażone, lecz naprawdę niemożliwe jest przypuszczenie, że może było skażone od zawsze – i to właśnie jest zagadką, którą należałoby rozwiązać. Tymczasem trauma trwa długo i więzi, dopóki nie dojdzie do rozwiązania i wybaczenia. Oczyszczenia win także tych, którzy dostali zadanie rozumienia i przepracowania, nawet jeśli nie są bezpośrednimi ofiarami. Ich relacje są bowiem trawione dawnym koszmarem, przekładającym się na wzajemne zaufanie do siebie i świata, który nie może odzyskać swojego realnego bytu, rzeczywistej konkretności i zmysłowości, dopóki nie rozpoznamy jego obecnego ontologicznego statutu. Pozostanie w sferze snu i fantazji. Podróż Coopera trwa – widzimy, jak złożona jest owa rzeczywistość, otwarta, wielopoziomowa i relatywna. Nie ma powrotu do Białej Chaty. Droga prowadzi w głąb, a nie wstecz.

W Polsce inaczej. Każda potrzeba rozumienia zaczyna się do zanurzenia w historii. A tam – to samo co zwykle. Mit, nie historia. Polska trauma to trauma dezintegracji, czyli rozbiorów. Katastrofa smoleńska ujawniła to ostatecznie dzięki prostemu skojarzeniu, że być może znowu nas napadli – znów zdradzili, na tej przeklętej rosyjskiej ziemi. Znów chcą rozebrać, zgwałcić. My zaś – znowu! – nic nie możemy na to poradzić. W momencie więc, gdy historyczna tragedia powtarza się, ale przez czysty przypadek, a nie spisek, reagujemy tak, jak nauczyła nas historia. Powstajemy, walczymy! Dlaczego, mimo faktów? Bo w przypadku traumy ważniejsze jest, by zadośćuczynić poczuciu winy niż sprostać faktom. Winę już znamy, podczas gdy rzeczywistość to nieustające wyzwanie.

Polska trauma nie jest jedynie poczuciem krzywdy, lecz właśnie nierozpoznanym poczuciem winy własnej. A dodatkowo – raną męskości. Polskę ukazuje się przecież w dwóch niewinnych figurach kobiecych: matki oczywiście oraz dziewicy, blondynki. Polski rycerz natomiast tych to kobiet broni – lecz od rozbiorów nie idzie mu to zbyt dobrze. Ciągle zjawia się obcy i gwałci. Sojusznik ciągle zdradza i pozwala zgwałcić. Rycerz nigdy nie przywrócił owej dziewicy czci, nie zmył plamy ze swego honoru własnymi rękami. Zwycięstwo odbywało się dzięki cudzym rękom, zwłaszcza tym przeklętym – ruskim. Dopiero w 1989. Ale i to nie. To jeszcze nie to. Państwo polskie wciąż istniało skażone dawnym złem, postkomunizmem. Pobłażanie dawnym zdrajcom nie mogło się skończyć dobrze, wydarzył się więc Smoleńsk. Trzeba go zatem złożyć w ofierze owej odwiecznej walce o czyste, prawdziwie polskie państwo, z którego dumna będzie i dziewica, i matka. Dziś oczywiście polska jasnowłosa dziewica nie może spać spokojnie przez Arabów etc. Od Wandy do Magdy Żuk i z powrotem, było tych dziewic mnóstwo, dziś zaś przypomnę Danusię:

 

 

Ta czczona w odwiecznej polskiej wojnie o ostateczną niepodległość dziewica musi koniecznie się odrodzić. Wydaje się bowiem dziwnie odległa. Mamy walkę, mamy wojów, mamy wrogów, wiemy jak lać krew i składać ofiarę. Tylko te kobiety jakieś takie. Jakby nie chciały uczestniczyć w narodowym cierpieniu. Coraz mniej dają z siebie. Zmuśmy je zatem. Niech będą czyste, niech zewrą w końcu te nogi i poczekają do ślubu. A skoro mężczyzna walczy, niech ona nie leży odłogiem i da coś z siebie ojczyźnie, też trochę krwi wyleje, zmaże grzechy cierpieniem, dołoży nieco sensu światu – na przykład poświęcając się śmiertelnie choremu dziecku albo nadając gwałtowi wyższy wymiar, kiedy przyjmuje go i – mimo wszystko – rodzi: zmazuje jego straszny brud czystym szacunkiem dla samego życia. Krótko mówiąc, gdyby Twin Peaks leżało w okolicach Rzeszowa, na miejscu stawiliby się Rutkowski i Ziobro, obdukcji dokonałby Chazan, a telefony na komisariacie odbierałaby Pawłowicz. Resztę wyobraźcie sobie Państwo sami. Winny z pewnością znalazłby się w pierwszym odcinku.

Natomiast w okultystycznym śledztwie należy przyjąć, że istnieją prawdy, których sens objawia się w innej przestrzeni i innym czasie, i nie zawrze się nigdy w czymś tak błahym jak jasny i czytelny tekst, zdania, a tym bardziej ulubiona forma wyrazu białego kubika – nakaz i wyrok. Będzie wybrzmiewał pomału, gdzieś poza, zwijał i rozwijał się w ciągach obrazów, dźwięków i słów. Jego pochodzenie pozostanie zakryte do samego końca – do końca wszystkiego, bo i przychodzi znikąd. A właściwie: nie ma i nie będzie jednej prawdy i jednego sensu, nie odsłoni się nigdy z jednej materii podszewka, kot nie wyjdzie z pudełka żywy lub martwy. Kto zabił Laurę Palmer – to pytanie istotne w tej zwyklejszej rzeczywistości; w kwestii sensów ogólnych należy jednak pytać lasu. Pieńka.

To ładny Lynchowski żarcik z figury profety. Skądinąd wiadomo przecież, że prawdziwy wieszcz pojawia się niezauważony jak Pani od Pieńka, a nawet umyślnie pominięty, z dala od głównych bohaterów i intryg. Pieniek jest poetą. Podobną wariację na figurę profetyczną znajdziemy też w postaci Gordona Cole'a, który przekręca znaczenia, bo nie słyszy: jest głuchy jak pień, podczas gdy prawdziwy wizjoner nie widzi oczami, lecz wzrok jego duszy przenika wszystkie rejestry rzeczywistości. Poeta natomiast słyszy słuchem wewnętrznym, jak przemawia natura albo rozbrzmiewa harmonia sfer. Za dwupłciowego Tejrezjasza mogłaby uchodzić Denise Bryson, agentka X. Czy odnajdą oni prawdę o złu, czy ich wskazówki pozwolą rozwikłać tę najczarniejszą zagadkę?

Nie sądzę. Lynchowi nie o rozwiązania zagadek chodzi, ale o odkrywanie prawdy poza logiką sensu. Tymczasem powstrzymam się z wnioskami do ostatniego odcinka, bo jeśli Cooper wróci niewinny jak przed wejściem do Chaty, także cnotliwa Polska ma przyszłość. Ale nie: Polska nie odbyła takiej podróży, więc nigdy nie wróci do rzeczywistości. Zawieszona w zbiorowej wyobraźni kroczy po niebie jak Zosia z Dziadów, co nikogo nie chciała. La Belle Dame Sans Merci. Młodzieńców to kręci, ale że najbardziej kręci ich w tym lęk przed miłością, wcale nie chcą, by zeszła na ziemię. I tu dopiero zaczyna się zgroza.

• • •

Aldona Kopkiewicz – urodzona w 1984 roku w Szczecinie. Autorka poematu sierpień (Lokator 2015), filozoficzno-fantastycznych bajek i esejów (publikowanych głównie w „Dwutygodniku”, „Ha!arcie”, „Ricie Baum”, „Twórczości”). Bywa też dramaturgiem. W 2016 sierpień został wyróżniony Wrocławską Nagrodą Poetycką Silesius za debiut roku.

Projekt Petronela Sztela      Realizacja realis

Nasz serwis używa plików cookies do prawidłowego działania strony. Korzystanie z serwisu bez zmiany ustawień dla plików cookies oznacza, że będą one zapisywane w pamięci urządzenia. Ustawienia te można zmieniać w przeglądarce internetowej. Więcej informacji udostępniamy w naszej polityce prywatności.

Zgadzam się na użycie plików cookies.

EU Cookie Directive Module Information