Książka, którą Państwu przedstawiamy, została napisana z perspektywy środowiska krytyków i krytyczek, pisarzy i pisarek na stałe związanych lub współpracujących z krakowskim magazynem „Ha!art” od momentu jego powstania w 1999 roku do roku 2010.

Należy ją traktować zatem jako narrację autorską po najważniejszych tendencjach literatury polskiej ostatnich dwudziestu lat. Nasze literaturoznawcze oprowadzanie rozpoczynamy od rozważań na temat literatury lat dziewięćdziesiątych, zwłaszcza postmodernizmu, strategii mityzacyjnych i banalizmu. Następnie przechodzimy do zwrotu z przełomu dekad, kiedy to pojawiły się literatura krytyczna, zaangażowana, literatura mniejszości seksualnych, nieco później ekoliteratura, a także swoista odpowiedź na literackie postawy zaangażowania, czyli minimalizm. Nie pominiemy oczywiście bardzo ważnego doświadczenia ostatniego dwudziestolecia, z którym literatura polska musiała się zmierzyć, a mianowicie procesów remediacji, związków z nowymi mediami (liternet) i strategii ich wykorzystania w realizacjach artystycznych (avant-pop czy neolingwizm). Zatrzymamy się także na dłuższą chwilę przy nowym/starym medium ostatniego dwudziestolecia, czyli książce jako całości, której materialność zaczyna eksplorować liberatura.

Nasza narracja rozpoczyna się od dwóch tekstów napisanych w pierwszych latach XXI wieku. Ich autorzy, Michał Witkowski i Igor Stokfiszewski, starają się podsumować lata dziewięćdziesiąte i stworzyć program otwarcia. Wyczuwają zwrot, obserwują pojawienie się nowej formacji twórców, której starają się towarzyszyć. Już w tych esejach ujawnia się najistotniejsza cecha tekstów zamieszczonych w Przewodniku: ich postulatywny wymiar i nierzadko założycielski charakter. Przez ponad dziesięć lat na łamach magazynu „Ha!art” ukazało się kilkanaście podobnych komentarzy, w których opisywane były zjawiska literackie w momencie ich powstawania lub też sugerowane były zmiany i nowości. Często bowiem to właśnie w polu krytyki i teorii powstają pomysły, które później realizowane są w ramach praktyki artystycznej.

Przewodnik „Ha!artu” dokumentuje udaną współpracę krytyków i krytyczek towarzyszących oraz pisarzy i pisarek. Dobrym tego przykładem są zgromadzone w książce teksty postulujące odejście od modelu literatury lat dziewięćdziesiątych, w których — jeszcze przed ukazaniem się najważniejszych powieści nurtu — zapowiadany jest powrót tematyki społecznej i postaw zaangażowania w literaturze, czy wypowiedzi na temat literatury mniejszości seksualnych, które ukazały się na długo przed powstaniem Lubiewa. W wielu obszarach współczesnej literatury współpraca z krytyką i teorią (a nawet technologią) jest absolutnie niezbędna (zwłaszcza jeśli chodzi o związki literatury z nowymi mediami, gdzie narzędzia literaturoznawcze są konieczne do tworzenia dzieł artystycznych).

Większość krytyków i teoretyków najnowszej literatury, których teksty towarzyszące czy założycielskie zostały zamieszczone w Przewodniku, wychodziło z założenia, że nową literaturę należy traktować albo jako już istniejącą, albo taką, która powinna jak najszybciej zaistnieć. Być może dlatego forma tych postulatów niejednokrotnie mocno odbiega od klasycznie rozumianego tekstu krytycznego (jak w przypadku tekstów Stokfiszewskiego, Pisarskiego czy Siweckiego). Kiedy stwarza się nowe narzędzia, nowe słowniki służące do opisu właśnie rodzących się zjawisk, tradycyjne metody nie zawsze się sprawdzają.

Krytycy reagowali na zjawiska artystyczne natychmiast, jednak sami twórcy bynajmniej nie pozostawali w tyle – bardzo szybko odpowiadali na intuicje krytyczne, czego świadectwem są również teksty zamieszczone w tomie. To dlatego w książce zestawiono ze sobą teksty krytyków i krytyczek towarzyszących (Julia Fiedorczuk, Grzegorz Jankowicz, Michał Kasprzak, Piotr Marecki, Mariusz Pisarski, Wojciech Rusinek, Jan Sowa, Igor Stokfiszewski, Michał Tabaczyński, Błażej Warkocki) oraz pisarzy i pisarek (Zenkasi, Radosław Nowakowski, Jarosław Lipszyc, Sławomir Shuty, Izabela Filipiak, Michał Witkowski, Piotr Siwecki, Jakub Żulczyk, Michał Olszewski). Krytycy i krytyczki oraz pisarze i pisarki nie działali w próżni, uzupełniali się nawzajem i inspirowali – i tego między innymi dowodzić ma ich wspólna książka.

• • •

Więcej o książce Literatura Polska 1989-2009. Przewodnik w katalogu wydawniczym Korporacji Ha!art

Literatura Polska 1989-2009. Przewodnik w naszej księgarni internetowej